Gurdjieff Studies

Ποιος ήταν ο Γεώργιος Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ; Συγγραφέας; Χορογράφος; Ψυχίατρος; Μουσικός; Ιατρός; Αρχιμάγειρος; Είναι αδύνατο να τον τοποθετήσει κανείς. Εντούτοις, είναι φανερό ότι: επανένωσε κομμάτια της ‘ακροαματικής’ γνώσης τα οποία σταχυολόγησε από τις έρευνές του στην Ασία επί σειρά είκοσι ετών· και έφερε στη Δύση μία μεθοδολογία για τη δυνατή εξέλιξη της συνειδητότητας, μέσω μίας κοσμολογίας που προκαλεί δέος με το μέγεθός της. Το κάλεσμά του ήταν ριζοσπαστικό. Ξυπνήστε! Ξυπνήστε από τον ανυποψίαστο υπνωτισμένο ύπνο σας, στη συνειδητότητα και τη συνείδηση.

​

Πριν από εκατό και πλέον χρόνια ο Γκουρτζίεφ ήταν ένα φτωχό αγόρι στην απομακρυσμένη πόλη Καρς, κοντά στα Ρωσο-Τουρκικά σύνορα. Σήμερα το όνομά του έχει καταλήξει να είναι μοντέρνα συμβολική έννοια και, κατά έναν παράλογο τρόπο (όπως του Δαρβίνου, Μαρξ, Φρόυντ, Αϊνστάιν) εκλαμβάνεται ως αυτονόητο. Αυτοί που τώρα τον οικειοποιούνται μονόπλευρα ως ‘τον εμπνευστή του οικολογικού κινήματος’ ή ‘τον πρωτοπόρο των σύγχρονων ευ-ψυχικών θεραπειών’ –παρ’όλο που χωρίς αμφιβολία συλλαμβάνουν φευγαλέα κάποιες απόψεις του- δεν κατανοούν ούτε την κλίμακά του, ούτε την τροχιά των θρησκευτικών παραδόσεων.

​

Για μια πιο αληθινή απεικόνιση του Γκουρτζίεφ πρέπει να στραφούμε στον κύκλο των αφοσιωμένων μαθητών του, οι οποίοι πλήρωσαν για την απόκτηση της γνώσης τους με προσπάθεια. Αυτοί ήταν άνδρες και γυναίκες που μαγνητίστηκαν όχι από ένα αυτο-υποστηριζόμενο, θεωρητικό σύστημα αφηρημένων εννοιών, αλλά από ένα ανθρώπινο ον του αναστήματος του Ραμπελαί· από τις εκλεπτυσμένες ενέργειες που είχε στη διάθεσή του· από τη συμπόνοιά του· και από την ικανότητά του να μεταδίδει μία πρακτική. Τα ημερολόγιά τους και οι αυτοβιογραφίες τους συνιστούν μία πλούσια και ξεχωριστή λογοτεχνία: ο Γκουρτζίεφ προσλαμβάνει μία αναπόφευκτη ιστορικότητα, όμως καταφέρνει να ξεφύγει από αυτήν και να αναδειχθεί με τη συνοχή και την παρουσία ενός μύθου.

​

Συναντήσεις με τον Γκουρτζίεφ

​

Δεν υφίσταται οριστική βιογραφία του Γκουρτζίεφ, ούτε πρόκειται ποτέ να γίνει (1). Γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη γύρω στο 1866, και για πρώτη φορά πέφτουν τα φώτα της σκηνής επάνω του το 1912 στη Μόσχα. Η γνωριμία μαζί του ήταν πάντα μια δοκιμασία: η πρώτη συνάντηση – ειδικά γι’ αυτούς που έγιναν μαθητές του- ήταν ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρεφόταν μια ολόκληρη ζωή· και μετά στα χρόνια που ακολουθούσαν, ο άνθρωπος με όλη την έμφυτη ευθραυστότητά του θα απαντούσε, πάνω κάτω με ειλικρίνεια, στην επίμονη απαίτηση του Γκουρτζίεφ. Και εκεί βρισκόταν όλο το δράμα. Όσο για εμάς, μπορούμε μόνο να ζούμε εδώ και τώρα· και επιπλέον στο βαθμό που αντιλαμβανόμαστε την εμπειρία των μαθητών με μία εσωτερική ενέργεια συμπόνοιας, τα απομνημονεύματά τους εκλαμβάνουν μια αξία πέραν της απλά καθαρά ιστορικής.

​

Ο συνθέτης Τόμας ντε Χάρτμαν (1886-1956) και η γυναίκα του Ολγα ήταν στενοί μαθητές του Γκουρτζίεφ και σύντροφοί του για 12 χρόνια, και είναι χάρη σ’ αυτόν που η μουσική του Γκουρτζίεφ έφτασε σ’ εμάς. Στο βιβλίο ‘Η ζωή μας με τον κύριο Γκουρτζίεφ’ μοιράζονται μαζί μας το ταξίδι που μοιράστηκαν μαζί του: από την Πετρούπολη, κατά τη διάρκεια της κρίσης του 1917, μέσα από τα βουνά του Καυκάσου προς την Τιφλίδα, τελικά φτάνουν στο Παρίσι το 1922. Τη γραφή τους τη χαρακτηρίζει απλότητα που μερικές φορές αγγίζει την αφέλεια, αλλά η εικόνα που μας μεταδίδεται του Γκουρτζίεφ είναι εντυπωσιακή. Τον βρίσκουμε να κινείται αμερόληπτα, σχεδόν αόρατος, εν μέσω σκηνών σύγχυσης και αδελφοκτονίας· καλοσωρίζοντας κάθε δυσκολία και κίνδυνο σα μια νέα ευκαιρία για πρακτική διδασκαλία.

​

Τον Οκτώβριο του 1922 ο Γκουρτζίεφ απέκτησε το Πριερέ στο Φονταινεμπλώ της Αβόν, ένα μέγαρο σε κτήμα 200 στρεμμάτων· εδώ πολύ γρήγορα δημιούργησε συνθήκες για μελέτη του εαυτού, κάτι που ήταν πρωτοφανές για την Ευρώπη. Ο Γκουρτζίεφ είχε ξεχωριστή σχέση με τα παιδιά των μαθητών του, φροντίζοντας για την παιδεία τους με την πραγματική έννοια του όρου. Μερικές φορές τα προκαλούσε· άλλες φορές τα οδηγούσε με εξαιρετική λεπτότητα στην απόκτηση ζωτικής, εσωτερικής γνώσης· πάντα η διδασκαλία του είχε το στοιχείο της έκπληξης και τη σφραγίδα της πρακτικότητας. Από έντεκα έως δεκαπέντε χρόνων ο Φριτζ Πήτερς (1913-1980) έζησε στο Πριερέ, και στο βιβλίο ‘Τα Παιδικά μου Χρόνια με το Γκουρτζίεφ’ που είναι μια δροσερή και σε μερικά σημεία ξεκαρδιστική αυτοβιογραφία, ξαναζωντανεύει αυτή την ξεχωριστή εμπειρία.

​

Την άνοιξη του 1924, ο Γκουρτζίεφ επισκέφτηκε τις ΗΠΑ με προετοιμασμένους μαθητές, για να κάνει δημόσιες επιδείξεις των ιερών χορών του· και η επίδρασή τους σε διανοούμενους-κλειδιά είχε ξεχωριστό αντίκτυπο. Οι χοροί επίσης επηρέασαν καθοριστικά το νεαρό Άγγλο Στάνλεϊ Νοττ (1887-1978) ο οποίος είχε διαφορετική, απλούστερη προϊστορία: είχε ταξιδέψει όλον τον κόσμο δουλεύοντας σκληρά σε διάφορα επαγγέλματα και τα συναισθήματά του είχαν εξαντληθεί από τις ταλαιπωρίες στα χαρακώματα. ‘Εδώ, έγραψε ο Νοττ, βρίσκεται αυτό το οποίο πήγα στην άκρη της γης για να βρω’. Η αφοσίωσή του στο Γκουρτζίεφ αποδείχθηκε ότι θα ήταν ισόβια και αδιάκοπτη. Πέρασε πολλά καλοκαίρια στο Πριερέ, και στο βιβλίο του ‘Διδασκαλίες του Γκουρτζίεφ’ μεταδίδει τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική του εμπειρία με Μποσβελιανό ενθουσιασμό. Συμπερικλείει στο σύνολό του τον διαπεραστικό (όχι όμως οριστικό) ερμηνευτικό σχολιασμό του βιβλίου του Γκουρτζίεφ ‘Βεελζεβούλ’ από το φίλο του Α.Ρ. Οράζ.

​

Τη δεκαετία 1925 με 1935 ο Γκουρτζίεφ αφιερώθηκε στη συγγραφή, η οποία επιτεύχθηκε στις συνθήκες απόσπασης της προσοχής του καφενείου Café de Paix. Εδώ, την άνοιξη του 1932, γνωρίστηκε με την Αμερικανή συγγραφέα Kathryn Hulme (1900-1981) η οποία έγινε αργότερα γνωστή από το μυθιστόρημα ‘Η ιστορία της μοναχής’· διψούσε να γίνει προσωπική μαθήτριά του, αλλά πέρασαν σχεδόν τέσσερα χρόνια πριν να ανταμοιφθεί η επιμονή της. Στην αυτοβιογραφία της ‘Ανεξερεύνητη Χώρα’ ζωντανεύει με γλαφυρότητα τις εμπειρίες της από μία ιδιαίτερη ομάδα τεσσάρων γυναικών (όλες διανοούμενες, αβανγκάρντ και εργένισσες – μερικές εμφανώς Λεσβίες) οι οποίες συναντιόντουσαν καθημερινά στο διαμέρισμα του Γκουρτζίεφ στην οδό Labie. Στα χειρότερα σημεία του το στυλ συγγραφής είναι παραφορτωμένο ενώ στα καλύτερα δονείται από ζωντάνια. Εδώ μεταφέρεται καθαρά, η ανθρωπιά του Γκουρτζίεφ και η ικανότητά του να εργάζεται με διαφορετικούς τύπους ανθρώπων, καθώς και η συναισθηματική δέσμευση της μίας γυναίκας με την άλλη και με το δάσκαλό τους. Ονόμασαν τη μικρή τους συντροφιά ‘Το Σχοινί’ ώστε να μην ξεχνούν ποτέ την αλληλοεξάρτησή τους προς την άνοδο.

​

Πολλοί προέτρεψαν τον Γκουρτζίεφ να εγκαταλείψει το Παρίσι πριν την είσοδο των Γερμανών το 1940. Εκείνος προτίμησε να μείνει στο μετρημένο διαμέρισμά του στην οδό 6 des Colonels-Rénard. Παρ’όλο που είχε περάσει εδώ και καιρό τα 70, δε λυπόταν τις δυνάμεις του: δίνοντας κατ’ ιδίαν καθοδήγηση· διδάσκοντας μια καινούρια σειρά χορών ή Κινήσεων στη Salle Pleyel· και με κάποιο τρόπο διατηρώντας στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο του την πατριαρχική φιλοξενία των τρικούβερτων γλεντιών του. Το ενδιαφέρον των Γάλλων για το Γκουρτζίεφ –ενώ προηγουμένως ήταν περιορισμένο- τώρα άνθισε, προσελκύοντας πολλούς διανοούμενους, μεταξύ αυτών τον σκηνοθέτη ταινιών Ρενέ Ζουμπέρ (1902-1979). Το μικρό του βιβλίο ‘Ποιος είστε Κύριε Γκουρτζίεφ;’ είναι ένας ήρεμος και σχολαστικός διαλογισμός. Αντιμέτωπος με το αίνιγμα του Γκουρτζίεφ και έχοντας τη βαθιά ανάγκη να τον κατατάξει σε σχέση με το Χριστιανισμό, ο Ζουμπέρ βρέθηκε επανειλλημένως να στρέφει τα ερωτήματα προς τον εαυτό του.

​

Δεκαπέντε μήνες πριν το θάνατο του Γκουρτζίεφ, ο Τζ. Γκ. Μπέννεττ (1897-1974) που τον είχε συναντήσει για λίγο στα 1920, καθιέρωσε μια πιο σοβαρή –αν και αναγκαστικά διακεκομμένη– επαφή. Η Ελίζαμπεθ Μαγιάλλ (1918-1991) που αργότερα έγινε γυναίκα του Μπέννεττ, ήταν ελεύθερη να ζήσει στο Παρίσι από τον Ιανουάριο του 1949, και έτσι συμμετείχε με μεγαλύτερη πληρότητα στο μοναδικό κόσμο της οδού des Colonels-Rénard. Εδώ κατά τη διάρκεια των τελευταίων δείπνων του Γκουρτζίεφ το μυστηριώδες τελετουργικό των ‘Προπόσεων στους Ιδιώτες’ χρησίμευσε ως φορέας της τελευταίας και έντονα εξατομικευμένης διδασκαλίας. ‘Οι ιδιώτες του Παρισιού’, τα αυτούσια, χωρίς τροποποιήσεις ημερολόγια των Μπέννεττ, συλλαμβάνουν με σχεδόν οδυνηρή ειλικρίνεια και αμεσότητα τις τελευταίες εκατό ημέρες ζωής του Γκουρτζίεφ και τον επίπονο αγώνα των μαθητών του για κατανόηση. Ο Γκουρτζίεφ απεβίωσε στο Neuilly στις 29 Οκτωβρίου 1949.

​

Η Διδασκαλία

​

Τελικά ποια ακριβώς ήταν η Διδασκαλία του Γκουρτζίεφ; Αν και η ερώτηση φαίνεται να υπόσχεται αποσαφήνιση, ανατρέπεται από την ίδια της τη δυσκολία: ο χρόνος διαβρώνει έγκριτες εκδοχές όπως το κώνιο, και ο Γκουρτζίεφ δεν εξουσιοδότησε ποτέ καμία. ‘Διδάσκω’, έλεγε αποφθεγματικά, ‘πως όταν βρέχει, μουσκεύονται τα πεζοδρόμια’. Η αναζωογονητική δύναμη των ιδεών του λαμβάνει υπόψιν τη στιγμή, τις συνθήκες, τον τύπο και την κατάσταση του μαθητή. Η επίμονη απαίτησή του είναι Γνώθι σαυτόν. Αυτή μας παραπέμπει σε μία μεταφυσική, μεταψυχολογία και μεταχημεία που αντιστέκεται σε κάθε ορισμό· μία τυπολογία του ανθρώπου, μία φαινομενολογία της συνειδητότητας και μία οιονεί μαθηματική κλίμακα που συνδέει το μακρόκοσμο με τον μικρόκοσμο. Αυτός ο περίπλοκος μηχανισμός φωτίζεται από μία κυρίαρχη ιδέα: πως ο Άνθρωπος καλείται να αγωνιστεί για αυτο-τελειοποίηση, στην υπηρεσία του ιερού ζώντος Σύμπαντός μας.

​

Μπορούμε να ακούσουμε την ηχώ των ιδεών του Πυθαγόρα ή του Πλάτωνα, του Χριστού ή του Μιλαρέπα· να δούμε κάποιες μικρές, παράλληλες απόψεις με σύγχρονους όπως ο Mendeleev, Sheldon, Vernadsky, Watson; Είναι εύκολο να χάσει κανείς τον εαυτό του και το σκοπό της αναζήτησής του στο λαβύρινθο των συγκρίσεων και στην καταγωγή των ιδεών. Ο ίδιος ο Γκουρτζίεφ δεν ευχαριστιόταν με τις λέξεις· οι Κινήσεις του και οι ιεροί χοροί ήταν συγχρόνως μία αναπαράσταση συμπαντικών νόμων και ένα πεδίο για ατομική αναζήτηση. Όταν, πλησιάζοντας τα εξήντα, στράφηκε στη συγγραφή, τα έργα του ήταν περισσότερο ευρετικά παρά επεξηγηματικά και η φόρμα τους εντελώς αναπάντεχη: πρώτα ένα κοσμολογικό έπος ξεχωριστού είδους, και κατόπιν μια αυτοβιογραφία ξεχωριστού είδους.

​

Οι ‘Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον Εγγονό του’ είναι το αριστούργημα του Γκουρτζίεφ και κανένα άλλο βιβλίο δε μας φέρνει κοντύτερα σ’ αυτόν. Οι αναγνώστες που μπορούν να ανταποκριθούν στη διπλή πρόκληση του βάθους και της σκόπιμης δυσκολίας του ύφους· που μπορούν να συγκαλέσουν ξανά και ξανά την απαραίτητη λεπτή προσοχή – θα ανακαλύψουν εδώ κωδικοποιημένες όλες τις ψυχολογικές και κοσμολογικές ιδέες του Γκουρτζίεφ και μία θεμελιώδη κριτική.

​

Κατά τη διάρκεια ενός μακρινού ταξιδιού με διαστημόπλοιο, ο Βεελζεβούλ μεταφέρει με λεπτή αίσθηση του χιούμορ στον εγγονό του Χουσείν τη δική του κατανόηση των ‘Όλα και τα Πάντα’. Μέσω των αμερόληπτων, συμπονετικών ματιών του βλέπουμε τη ζωή στη γη σαν από μεγάλη απόσταση, με καθαρότητα μικροσκοπίου. Διά μέσου χηλιετηρίδων και από τη μια ως την άλλη άκρη των ηπείρων, βλέπουμε τον Άνθρωπο να είναι σε βαθύ ύπνο, να παλεύει και να υποφέρει τυφλά και χωρίς σκοπό, να διαμελίζεται από πολέμους και πάθη, και να διαβρώνει κάθε τι που αγγίζει· και μολαταύτα, λόγω ενός παράξενου ελαττώματος στη φύση του, να προσκολλάται με επινοητικότητα σ’ αυτά τα ίδια τα μέσα που τον πληγώνουν, στους τρόπους που τον προδίδουν.

​

Μια σκληρή ρεαλιστική εικόνα; Χωρίς αμφιβολία. Και ενώ σε άλλα χέρια, η εικόνα θα ήταν άσπλαγχνα μηδενιστική· ο Γκουρτζίεφ μας προσκαλεί στη ζωή. Η μεγαλοφυία του βρίσκεται στο ότι μας μεταδίδει μία αντικειμενική ελπίδα, που επιπλέει σαν τη Κιβωτό στα σκοτεινά νερά. Μας κληροδοτεί τη μεγάλη μορφή του Βεελζεβούλ, του οποίου η παρουσία δείχνει τον άνθρωπο όπως θα μπορούσε να είναι: με επίγνωση της θείας σπίθας μέσα του, και αγωνιζόμενος με συνειδητούς μόχθους για την εκπλήρωση της πραγματικής του θέσης στην κοσμική διάταξη.

​

Στο επόμενο βιβλίο του ‘Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους’ ο Γκουρτζίεφ ανακαλεί την πρώτη και λιγότερο γνωστή περίοδο της ζωής του· τα παιδικά του χρόνια στο Καρς κάτω από την καλοήθη επίδραση του πατέρα του και του πρώτου του δασκάλου του Αρχιμανδρίτη Μπορς· κατόπιν, τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής του που ήταν αφιερωμένα, με διάφορες μορφές, σε μία αδιάλειπτη αναζήτηση της πραγματικής και συμπαντικής γνώσης. Η γλώσσα του είναι λιτή και ζωηρή. Ενώ ξετυλίγει μπροστά μας τα εδάφη της Τρανσκαυκασίας και της Κεντρικής Ασίας, συγχρόνως υπαινίσσεται μία παράλληλη γεωγραφία της ψυχής του Ανθρώπου· και την οδό που ακολούθησε για να τη διαπεράσει.

​

Ταξιδεύουμε στο εσωτερικό παρέα με τους φίλους της νεότητας του Γκουρτζίεφ -πρίγκηπες, μηχανικούς, γιατρούς, ιερείς- ανθρώπους αξιοσημείωτους όχι από τα επιφανειακά χαρακτηριστικά τους αλλά από την επινοητικότητά τους, αυτοσυγκράτηση και συμπόνοια. Τους βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας· τα λόγια τους σφηνώνονται μέσα μας σα να ειπώνονται δίπλα μας σε μια στιγμή ενδόμυχης ησυχίας.

​

Έτσι ο Γκουρτζίεφ, έχοντας καθαρίσει το έδαφος με την συγκλονιστική κριτική του Βεελζεβούλ, μας προσφέρει τώρα το υλικό του για μια νέα δημιουργία – τίποτε άλλο από τη σκληρή καθημερινή ζωή μας, η οποία όμως ωθείται σε συνεχή ερώτηση και τοποθετείται στην υπηρεσία ενός σκοπού, που με την ευφυία και την ανωτερότητά του, είναι αληθινά ανθρώπινος.

​

Κατά το διάστημα 1915-1918, ο Γκουρτζίεφ έδωσε γενναιόδωρα στις Ρωσικές ομάδες του ένα εκπληκτικό σύνολο επακριβών στοιχείων, τα οποία του στοίχισαν είκοσι χρόνια για να ανακαλύψει. Προεξέχων ανάμεσα στους μαθητές του ήταν ο Πήτερ Δ. Ουσπένσκυ (1878-1947) -δημοσιογράφος, μαθηματικός και διανοούμενος- και ο οποίος ήταν ήδη διάσημος για το βιβλίο του το ‘Τέταρτο Όργανο’. Αυτή η ίδια εποχή, με τις μαζικές καταστροφές και τις σκληρές αντιφάσεις της, δυνάμωσε τη διαρκή πείνα του Ουσπένσκυ για αξίες και γνώση που ανήκαν σε μία διαφορετική τάξη. Το βιβλίο του ‘Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού’ το οποίο εκδόθηκε μετά το θάνατό του, αποτελείται κατά τα τρία τέταρτα από τα ίδια τα λόγια του Γκουρτζίεφ, τα οποία ο Ουσπένσκυ διέσωσε από εκείνα τα χρόνια και διαμόρφωσε με ιδιοφυή τρόπο. Είναι ένα έργο το οποίο ενέκρινε ο ίδιος ο Γκουρτζίεφ και στο οποίο παρουσιάζονται οι ψυχολογικές και κοσμολογικές ιδέες του με τη μεγαλύτερη δυνατή πιστότητα. Συγχρόνως μας μεταφέρονται, με τον διαυγέστερο δυνατό τρόπο που μπορεί ένα βιβλίο να μας δώσει, οι ειδικές συνθήκες μιας ομάδας. Η διαπεραστική αίσθηση του σοκ, ενθουσιασμού και αποκάλυψης που συγκλόνισε τον Ουσπένσκυ το 1915, θα μεταφερθεί μέσα από τις προτάσεις και τα διαγράμματα σε ανθρώπους κάθε γενιάς, οι οποίοι (ανεξάρτητα από τις εξωτερικές συνθήκες με τις οποίες πρέπει να συμπλεύσουν) βρίσκονται σε μυστική αναζήτηση.

​

Η Ζαν ντε Σάλτζμαν έγινε μαθήτρια του Γκουρτζίεφ στην Τιφλίδα το 1919, και κατά τη διάρκεια τριάντα χρόνων συμμετείχε σε κάθε διάδοση της Εργασίας, ακόμα και αναλαμβάνοντας την ευθύνη των ομάδων του κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα χρόνων της ζωής του. Στο βιβλίο ‘Απόψεις από έναν Αληθινό Κόσμο’ συγκέντρωσε περισσότερες από σαράντα σημαντικές ομιλίες που έδωσε ο Γκουρτζίεφ στο διάστημα 1917-1930. Η διατήρησή τους οφείλεται στις εκπαιδευμένες μνήμες των μαθητών του, στους οποίους απαγορευόταν να κρατούν αυτολεξεί σημειώσεις. Αν και αυτές δεν είναι οι ίδιες οι λέξεις του Γκουρτζίεφ κατά συλλαβή, είναι ξεκάθαρα η αυθεντική φωνή του, που απευθύνει την πρόδηλη πρόσκλησή του.

​

Προσεγγίσεις στο Γκουρτζίεφ

​

Κανένας -είτε ανταποκρίνεται στο Γκουρτζίεφ είτε αντιδρά σ’ αυτόν- δε μπορεί να μετρήσει το ηλεκτρικό ρεύμα της διάνοιάς του χωρίς να δεχτεί ένα σοκ. Η φωνή του είναι από τις ελάχιστες ισχυρές φωνές που ‘ενώ ακούγεται μέσα από μια μεγάλη ποικιλία αντιλάλων, διατηρεί τη δική της ηχηρότητα και τη δύναμη της δράσης της’ (2). Ας ακούσουμε λοιπόν εν συντομία μία περίληψη, ‘προσεγγίσεις’, θεματικές και λυρικές επαναδηλώσεις· τις αναγνωρίζουμε ως απόηχους, ενώ ταυτόχρονα παραδεχόμαστε τη βαθιά γνησιότητά τους ως μέρος μιας ζωντανής παράδοσης, η οποία εμπιστεύθηκε στους ζώντες ανθρώπους.

​

Μετά από τέσσερα χρόνια στενής μαθητείας κοντά στο Γκουρτζίεφ, ο Π.Δ. Ουσπένσκυ ανέπτυξε τις ιδέες του στην Αγγλία και την Αμερική για ένα τέταρτο του αιώνα. Στην ‘Ψυχολογία της Δυνατής Εξέλιξης του Ανθρώπου’, ξεχώρισε από την ενοποιημένη Διδασκαλία του Γκουρτζίεφ την ψυχολογική της πεμπτουσία, παρουσιάζοντάς την χωρίς στολίδια σε 92 μόνο σελίδες. Αυτή η διατριβή, που βασίστηκε στις σημειώσεις των διαλέξεων του Ουσπένσκυ, είναι τόσο διαυγής και ισορροπημένη που διεκδικεί να παραμείνει για πάντα αξεπέραστη σα μια εισαγωγή και ένα μνημονικό βοήθημα.

​

Τα συναισθήματα που προκύπτουν από τη γνήσια εμπειρία ενός μαθητή –και που απουσιάζουν ολοφάνερα στην περίληψη της θεωρίας του Ουσπένσκυ- παρουσιάζονται στο βιβλίο ‘Εγχείρημα με τις Ιδέες’ του Κένεθ Ουόλκερ (1882-1966). Αυτό το ζεστό, ανθρώπινο βιογραφικό σημείωμα σκιαγραφεί την ψυχολογική και κοσμολογική διδασκαλία του Γκουρτζίεφ, μέσα από το βιογραφικό περιεχόμενο των εικοσιτεσσάρων χρόνων μελέτης του με τον Ουσπένσκυ στην Αγγλία. Οι επιστημονικές βάσεις του Ουόλκερ (υπήρξε Χαντεριανός Καθηγητής του Βασιλικού Κολεγίου των Χειρουργών) κάνoυν πιο ενδιαφέρον το γεγονός της αποδοχής του των εσωτερικών ιδεών.

​

Οι άνθρωποι είναι τραγικά διχασμένοι, αλλά όλοι όσοι το επιθυμούν μπορούν να μοιραστούν τα αρχέγονα υπαρξιακά ερωτήματα: ποιος είμαι εγώ και ποια είναι η σημασία και ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής; Το μεγάλο οικοδόμημα της Διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ βασίζεται στα ακλόνητα θεμέλια αυτής της αθώας αναρώτησης. Το θέμα αναπτύσσεται με ηρεμία στο βιβλίο ‘Προς την Αφύπνιση’ του Jean Vaysse (1917-1975) ενός πρωτοπόρου των εγχειρήσεων ανοικτής καρδιάς και των μεταμοσχεύσεων, που ήταν στενός μαθητής του Γκουρτζίεφ στο Παρίσι. Στο τελευταίο κεφάλαιο, περιγράφει για πρώτη φορά Γκουρτζεφιανές ασκήσεις που συνδέουν την προσοχή με τη συναίσθηση του σώματος.

​

Το όρος, ριζωμένο στη γη, με την κορυφή του να ανυψώνεται προς τον ουρανό, είναι ένα αρχαίο σύμβολο των ανθρωπίνων βλέψεων και μόχθων. Ο Ρενέ Ντομάλ (1908-1944) που μελέτησε κοντά στο Γκουρτζίεφ στο Παρίσι κατά τη διάρκεια του πολέμου, έγραψε την οξυδερκή και με χιούμορ αλληγορία ‘Όρος Ανάλογο’ στη γλώσσα ενός ποιητή και ορειβάτη, για να μας υπενθυμίσει την παράξενη εσωτερική άνοδο στην οποία καλούμαστε. Παρ’όλο που πέθανε νέος, το έργο του συνεχίζει να έχει αντίκτυπο στη σύγχρονη Γαλλική λογοτεχνία.

​

Τα επόμενα χρόνια θα αυξηθεί αναπόφευκτα το λόγιο ενδιαφέρον στο Γκουρτζίεφ. Επειδή η διδασκαλία του είναι εμπειρική· επειδή υπάρχει ο κίνδυνος σύγχισης των επιπέδων· επειδή μία ακαδημαϊκή προσέγγιση που ξεκινά από μία βασική παρανόηση ή ακόμα και προκατάληψη, μπορεί να τη διανθίσει με κομψά λόγια– η προοπτική δεν είναι και τόσο ευπρόσδεκτη. Παρ’ όλ’ αυτά κάποιοι οιωνοί είναι καλοί· ο Μισέλ Ουόλντμπεργκ στο βιβλίο του ‘Γκουρτζίεφ: Μία Προσέγγιση στις Ιδέες του’ απορροφά με ευφϋία απ’όλα τα σημαντικότερα κείμενα, καταφέρνοντας να δημιουργήσει ένα έργο σύνθεσης και σχολιασμού που θέτει μία πραγματική σταθερά.

​

Και Τώρα;

​

Ο Γκουρτζίεφ προτιμούσε το Σήμερα από το Χθες· δε μας κάλεσε ούτε να τον εξετάσουμε με λεπτομέρεια ούτε να τον ειδωλοποιήσουμε, αλλά να αναζητήσουμε τους εαυτούς μας. Επιστρέφοντας ξανά και ξανά στο Βεελζεβούλ, φαίνεται να αντιλαμβανόμαστε τη βαθιά ανθρώπινη φωνή του συγγραφέα που απευθύνεται προς τους ‘Εγγονούς του’ – μαθητές της Νέας Εποχής· στις επερχόμενες γενεές που δε μπορούν να τον συναντήσουν, αλλά που μεταφέρουν τους σπόρους των ιδεών του στο άγνωστο μέλλον. Εν τούτοις κανένα προσκήνυμα μελέτης δεν είναι επαρκές: κανένα βιβλίο, ούτε καν ένα ιερό βιβλίο, δε μπορεί να καλύψει την ανεξήγητη στιγμή όπου παρουσία αυτού του ίδιου του δασκάλου του, η κατανόηση του μαθητή διευρύνεται και εμβαθύνεται.

​

Πού λοιπόν να ψάξει κανείς σήμερα; Όλη η διαίσθηση του ανθρώπου, η ικανότητα διάκρισης και η καθαρή κοινή λογική καλούνται να βοηθήσουν σ’αυτό, διότι υπάρχουν πολλές σειρήνες και αυτοδιαφημιζόμενες φωνές. Κι όμως, ο Γκουρτζίεφ δεν προετοίμασε τους μαθητές του για το τίποτα· οι ενδείξεις που έδωσε για το μέλλον δεν ήταν για το τίποτα. Και μετά το θάνατό του, δεν ήταν για το τίποτα που οι διατηρηθείσες Κινήσεις έχουν προοδεύσει μέσω των δεκαετιών· και ένας υπεύθυνος πυρήνας έχει διαμορφωθεί με μόχθο, για να διατηρήσει το ρεύμα που είχε δημιουργηθεί.

​

Πού λοιπόν; Γι’ αυτούς που η προσέγγιση στο Γκουρτζίεφ είναι πρακτική, αυτή είναι η ερώτηση που πρέπει να επικρατήσει. Υπάρχει κατ’ αρχάς μία εξωτερική επαφή να ανακαλυφθεί: και μετά, μία εσωτερική επαφή να ανανεωθεί και να εμβαθυνθεί.

​

Γκουρτζίεφ· μία επιλεγμένη βιβλιογραφία (3)

​

Η Διδασκαλία

​

Ιστορίες του Βεελζεβούλ στον Εγγονό του του Γ.Ι. Γκουρτζίεφ (1950)
Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους του Γ.Ι. Γκουρτζίεφ (1963)
Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού του Π.Δ. Ουσπένσκυ (1949)
Απόψεις από έναν Αληθινό Κόσμο Ομιλίες του Γ.Ι. Γκουρτζίεφ (1973)

​

Προσεγγίσεις στον Γκουρτζίεφ

​

Η Ψυχολογία της Δυνατής Εξέλιξης του Ανθρώπου του Π.Δ. Ουσπένσκυ (1978)
Venture with Ideas του Kenneth Walker (1951)
Towards Awakening του Jean Vaysse (1980)
Gurdjieff: An Approach to His Ideas του Michel Waldberg (1981)

​

Συναντήσεις με τον Γκουρτζίεφ

​

Η Ζωή μας με τον κ. Γκουρτζίεφ του Τόμας και της Όλγας ντε Χάρτμανν (1964, ανανεωμένη έκδοση 1983 και 1992)
Τα Παιδικά μου Χρόνια με τον Γκουρτζίεφ του Φριτζ Πήτερς (1964)
Teachings of Gurdjieff του C.S.Nott (1961)
Undiscovered Country της Kathryn Hulme (1966)
Who are You Monsieur Gurdjieff? του René Zuber (1980)
Idiots in Paris των J.G. & E. Bennett (1980)

​

Σημειώσεις.

​

(1) Ο αναγνώστης καλείται να ανατρέξει στη βιογραφία από τον James Moore ‘Gurdjieff: the Anatomy of a Myth’ (Element Books Ltd 1991) (Πίσω)

(2) Ζαν ντε Σάλτζμαν, Πρόλογος (σελ. viii) στο βιβλίο ‘Απόψεις από έναν Αληθινό Κόσμο’ (Πίσω)

(3) Ερευνητές που έχουν ξεκινήσει μια εκ-βαθέων μελέτη του Γκουρτζίεφ παραπέμπονται με όλη μου την καρδιά στο έργο ‘Gurdjieff: an annotated bibliography’ του J. Walter Driscoll και του Ινστιτούτου Γκουρτζίεφ της Καλιφόρνιας (New York: Garland Publishing, 1985) (Πίσω)

 

© James Moore1983 & 1999
Greek Translation © Ελένη & Σίσσυ Τσιομπάνου

~ • ~